Меню
16+

Сетевое издание "Району яшаву"  «Будни района»

11.02.2022 09:50 Пятница
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

Тарихни толкъунларында тармашгъан

Автор: Багьавутдин Самадов

Эгер адам оьзюню тарихин, ата-бабалардан гелген адатларын, оланы варислигин якъламагъа, билмеге, сюймеге ва артдырмагъа бажармай буса, шо адам мекенли кюйде ата юртун, ана тилин, оьз Ватанын сюе ва олагъа абур эте деп айтмагъа болмайсан. Оьрде мен эсгерген хасиятлары ва къылыкълары булангъы адамлагъа герти патриот ва шо патриот ругьда оьсюп гелеген наслугъа тарбия бере деп айтмагъа ярайгъаны ачыкъ. Хакъыны ва элини, олай да белгили игитлерибизни атларын оьр этмек учун чалышагъан тарихчилерибиз бар экенлигине биз оьктем болма герекбиз.

МАЪЛУМАТ:

Магьамматов Зайнутдин Магьамматович 1949-нчу йылда Къарабудагъгент районну бырынгъы ва аты айтылгъан Уллубийавул (Уллу бойнакъ) юртунда тувгъан. Ол 1964-нчю йылда Биринчи Буйнакск педагогика училищеге охумагъа тюше. Шону охуп битген сонг, ол Элини алдындагъы борчун кютмек учун асгерге чакъырыла.

Оьзюню загьмат ёлун Зайнутдин Магьамматов ата ютрундагъы орта школада орус тилден ва адабиятдан муаллим болуп 1971-нчи йылда башлай. Шо къуллукъда ол 1978-нчи болгъунча чалыша. Оьзюню билимин артдырмакъны гьайын эте туруп, З.Магьамматов Дагъыстан Пача­лыкъ университетни филология факультетине охумагъа тюше ва 1980-нчи йылда ону уьстюнлю кюйде тамамлай.

Зайнутдин Магьамматов 1978-нчи йылда Уллубий Буйнакскийни мемориал музейини ёлбашчысы болуп белгилене. Бугюнлерде ол шо музейни жаваплы илму къуллукъчусу болуп ишлей. Зайнутдин Магьамматовгъа 1999-нчу йылда «Дагъыстан республиканы ат къазангъан маданият къуллукъчусу» деген гьюрметли ат берилген. Ол уьягьлюсю Адай булан 4 авлетни – 3 уланны ва 1 къызны оьсдюрген ва тарбиялагъан.

Къарабудагъгент районубузну тарихини ва тарихчилерини гьакъында сёз чыкъса, бизин гёз алдыбызгъа Зайнутдин Магьамматов геле. Айтагъаным, 44 йылны боюнда ол Дагъыстандан оьтюп, савлай Россиягъа аты белгили инкъылапчы ва жамият чалышывчу Уллубий Даниялович Буйнакскийни музейинде ишлей ва тарихибизни ахтарып тура.

Озокъда, совет девюрде коммунист ойлагъа ва шоланы халкъгъа пайдасын гелтиргенлеге янашыв гьалиден эсе башгъачалай эди. Демек, Уллубий йимик адамларыбызгъа кёп уллу абур ва сый этилип турду, оланы атлары орамлагъа, школалагъа, юртлагъа шагьарлагъа ва оьзге идаралагъа къоюлду.

ХХ-нчы асруну 90-нчы йылларында бизин элибизге «демократия» толкъунлары гелди. Шо девюрде 70 йылдан къолай этилген ишге ва тарихге немкъорай янашыв болду. Айтагъаным, бир тайпалар оьзлени пайдасына тарихни тизмеге ва язмагъа башлады. Шо заманларда кёп-кёп юртланы ва шагьарланы, орамланы ва оьзге идараланы атлары бюс-бютюнлей алышынды.

Зайнутдин Магьамматов шо девюрде де Уллубий Буйнакскийни яшав ва инкъылап ёлу гьакъда халкъгъа тарыкълы кюйде англатыв иш юрютдю. Демек, Уллубий Буйнакский къумукъ ва бусурман адам бир заманда да динге къаршы чыкъмагъанлыгъын, гьар заман халкъыны яны болгъанын, динни масъалаларына оьзюню заманында тюзевлю ва тийишли янашгъанын халкъгъа ол баянлыкълар берди.

Зайнутдин Магьамматов Уллубий Буйнакскийни гьакъында материаллар ва маълуматлар излей туруп, хыйлы юртларда ва шагьарларда, музейлерде ва архивлерде болгъан. Шоларда ол ону гьакъында тарыкълы тарих маълуматлар топлагъан ва жыйгъан.

Шу ерде шо гьакъда бир нече мисал гелтирейик. Бир гезик музейни директоруну атына уллу конверт геле. Ону КПСС-ни Дагъыстан обкому йиберген. Уллубийге байлавлу документлер табулгъандыр деп, Зайнутдин сююне ва конвертни ача. Ону ичинден бирдагъы конверт чыгъа. Шо конвертни Москвада яшайгъан бирев обкомгъа язып йиберген. Зайнутдин конвертни ача, ичинден кагъыз чыгъып геле. Онда: «Мени китапханамда Уллубий Буйнакскийни оьзю охугъан оьзюню къолу булан языв этген китабы бар. Сюйсегиз, алмагъа гелигиз», деп язылгъан. Москвагъа баргъанда Зайнутдин ол адамны таба. Китапгъа москвалы адам 100 манат талап эте. Берип акъчасын да Зайнутдин Магьамматов немис тилде чыкъгъан шо китапны ала. Ону жылтына Уллубий къызыл шакъы булан алгъан заманын ва ерин язгъан. Шу иш оьтген асруну 80-нчи йылларында болгъан.

Сонг да, Зайнутдин Магьамматов Уллубий Буйнакский оьзю къоллагъан ва охугъан деген бусурманланы сыйлы Къуръаны бар экенлигин билген сонг, янын салып рагьат ятмагъан деп айтмагъа тийишли. Шо сыйлы Къуръанны музейге алмакъ учун ол артдагъы 15 йылны ичинде чалышып тура. Шону алажагъына ва музейде болажагъына инана.

Шо Уллубий Буйнакский къоллагъан Къуръанны къысматы шулай. Уллубий Буйнакский 1918-нчи йылда шо сыйлы Къуръанны оьзюню досу Тату Булачгъа савгъат этген. Оьзюню гезигинде, Тату шо сыйлы китапны къардашыны уланы (торуну) Арсланбек Булачгъа тапшура. Ол да оьзюню уланы Юрий Булачгъа шо китапны бере. Буссагьат шо Къуръан Юрийни уьягьлюсю Тамара Булачны уьюнде. Тамараны сёзлерине гёре, ону къайнатасы Арсланбек Тату Булач булан байлавлу хыйлы эсделик орденлени ва медалланы музейге берген. Амма сыйлы Къуръан Булачланы агьлюсюнде къалмагъа тарыкъ деп айтгъан. Болса да. Зайнутдин Магьамматов шо сыйлы Къуръанны музейге алмагъа ва халкъгъа малим этмеге умутлу.

Уллубий Буйнакский тувгъанлы арадан 130 йылдан къолай оьтюп тура. Озокъда, У.Буйнакскийни 90 ва 100 йыллыкъ юбилейлери, совет девюрде оьтгерилгенге гёре, республика даражасында бек абурлу ва гьюрметли кюйде оьтгерилген. Болса да, ону 110, 120 ва 130 йыллыкъ юбилейлери де къурумлу кюйде ­оьтгерилди деп айтмагъа тийишли.

Айтагъаным, Уллубий Буйнакский оьзюню халкъыны ярыкъ ва насип гележеги учун жанын къурбан этгенлигин ва оьсюп гелеген наслугъа уьлгю болгъанлыгъын ата юртуну, савлай районну халкъы, Дагъыстанны ичиндеги миллетлер унутмагъан ва энниден сонг да эсинде сакълажакъ деп айтмагъа ярай.

Артдагъы 30 йылны боюнда Зайнутдин Магьамматов Уллубий Буйнакскийни яшаву ва инкъылап ёлу булан бирче ону ата-бабалары – Тарковский шавхалланы гьакъында да хыйлы тарих материаллар жыйгъан ва музейде шолар салынгъан.

Зайнутдин Магьамматов лакъырны барышында Уллубий Буйнакскийни музейинде оьзлени янындан къошумун ва кёмегин болдургъан адамланы да атларын уллу гьюрмет булан эсгерди.

Масала, Насрутдин Насрутдинов савлай Дагъыстанда аты белгили къумукъ улан. Ол У.Буйнакскийни музейине де оьзюню къолундан болагъан кёмегин этген. Ачыкълашдырып айтсакъ, иссилик болдурагъан системасы булан музейни бир-нече эшигин де янгыртмагъа ва къурашдырмагъа Н.Насрутдинов кёмек этген.

Олай да, музейни къалкъысыны тетиклерин ва агъылагъан ерлерин Дагъыстанны алдынгъы маданият ва туризм министри Зумрут Сулейманова онгаргъанын да Зайнутдин Магьамматович айрыча уллу гьюрмет булан эсгерди. Айтагъаным, ону сёзлерине гёре, Зумрут Сулейманова оьзюню ишине берилгенден къайры да, гьакъ юрекден белгили адамланы ва жамият чалышывчуланы эсделиклерин сакъламакъ муратда оьзюнден болагъанын этген.

Озокъда, музейни тамларында ва оьзге экспонатларында Уллубийавулну ва къумукъ миллетни тарихи гьакъда да маълуматлар бар. Шолар булан музейге гелгенлер ювукъдан таныш бола.

Уллубийавулдагъы музейге Дагъыстандан, Россияны башгъа тюрлю регионларындан, гьатта тыш пача­лыкълардан сапаргъа гелегенлер бар. Олар онда къумукъ халкъны тарихи булан ювукъдан таныш бола, оьзлер учун бай маълуматлар ала.

Зайнутдин Магьамматович Магьамматов оьзюню юртуна ва халкъына бай тарих маълуматлар булан янаша «Великие Бойнаки» деген орус тилдеги китабын да эсделикге язгъан.

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

8