Меню
16+

Сетевое издание "Району яшаву"  «Будни района»

22.04.2022 10:00 Пятница
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

25 йыл болагъанда 1-нчи секретар…

Автор: Шихав Къайирбеков

Районубуздан гьар тюрлю тармакъларда белгили адамлар аз чыкъмагъан. Оланы къайсыны да загьмат ёлу, халкъына, элине этген къуллукълары оьсюп гелеген наслугъа уьлгю. Яш наслубуз, бир де тартынмай, олар йимик илмугъа гьасиретли, яшавлукъну авур шартларына да къарамай, авурлукълагъа баш иймей даим алгъа талпынып, гьаракат этип турса, яшавда оьз ерин табажагъына биз бир де шеклик этмейбиз.

Бизин районубузну белгили адамларыны арасында пачалыкъ, политика ва жамият чалышывчу Алипаша Жалалович Умалатов айрыча ерни тута.

А.Умалатов 1927-нчи йылда Къарабудагъгент юртда сабанчыны агьлюсюнде тувгъан. Оьзюгер 9 йыл болагъанда ол атасын тас этген. Шо саялы сабий улан школада охув булан янаша авлакъда уллуланы яннавуруна да тюшюп ишлемеге борчлу болгъан. А.Умалатов яш йылларындан тутуп аш гесекни багьасын билген.

Гьар йыл яйлыкъ каникулланы вакътисинде Алипаша Умалатов уллулар булан бирче топуракъ сюрген, ашлыкъ чачгъан, иннырда ашлыкъ тазалагъан, ем топлавну вакътисинде юртлулары булан бичен чалгъан, ашлыкъ жыйгъан, къой бакъгъан.

1949-нчу йыл А.Умалатов Къарабудагъгент орта школаны 8 класын битдирген. Шо йыл огъар охувун токътатма тюшген. Себеби де – 9-нчу ва 10-нчу класларда охума яшлар жыйылмагъан (класланы толумлашдырма яшланы санаву етишмеген).

Загьмат ёлун А.Умалатов школаны 8 класын битдирген сонг райзем бёлюкню секретар-статистикни къуллугъунда башлай. Бу къуллукъда ол яхшы гьаракатчылыкъ, бажарывчулукъ гёрсетип ишлеген. Сонг КПСС-ни район комитетини гьисап бёлюгюню ёлбашчысыны къуллугъунда ишлеген.

1945-нчи йылны август айында комсомолну уьюрю А.Умалатовну райисполкомну план комиссиясыны председателини къуллугъуна гётере.

1947-нчи йылда яш коммунист партияны къарары булан янгы ачыл­гъан эки йыллыкъ област партия школаны тынглавчусу этип тастыкъ этилген. 1949-нчу йыл ол партия школаны оьр къыйматлар булан тамамлагъан.

Алипаша Жалалович Умалатовну уллу загьмат ёлу оьз районунда башлана. Башлап ол райком партияны юрт хозяйство, сонг къурум бёлюклерини ёлбашчысы болуп ишлей, административ органланы беклешдирмек муратда районну прокуроруну къуллугъунда ишлеген, бираз заман экинчи секретар болуп ишлей, 1952-нчи йылны декабр айыны 1-ден тутуп КПСС-ни Къарабудагъгент район комитетини биринчи секретарыны къуллугъуна белгилене. Шо заман огъар янгы 25 йыл бола болгъан. Бу къуллукъда ишлей туруп, Алипаша Умалатов колхозланы материал техника базасын яхшылашдырывда, юрт хозяйство продукталар болдурувну артдырывда гечесин-гюнюн бир этип, районну халкъын алгъа салынгъан планланы яшавгъа чыгъарывда толу кюйде къуршамакъ муратда кёп гьаракат этген. Шо йылларда районну юртларында халкъланы ичеген таза сув булан таъмин этивде, юртланы орамларын онгарывда, гьар тюрлю социал объектлени къурувда кёп иш этилгени хыйлыланы эсинде.

1953-нчю йылда Алипаша Жалалович Умалатов комсомолну Дагъыстан обкомуну 1-нчи секретарыны къуллугъуна сайлана.

Бу къуллукъда ишлейген йылларында Алипаша Умалатов республиканы жагьиллерин партия алгъа салгъан планланы яшавгъа чыгъармакъ муратда жавапчылыгъын, активлигин гётермек учун гьаракат этген, алдынлы иш сынавну пропаганда этивню ролюн артдырма къаст этип чалышгъан.

1955-нчи йыл А.Умалатов Дахадаев райондан Дагъыстан АССР-ни дёртюнчю керен чакъырылагъан Оьр Советине депутат этилинип сайлангъан. Бу къуллукъда да У.Умалатов республикабызны экономикасын гётеривге, ватандашланы яшав даражасын артдырывгъа байлавлу законлар яратывда оьзюн айрыча гёрсетгенлени бири. Сонг ол комсомолну област комитетини 1-нчи секретарыны къуллугъуна белгилене.

1956-нчы йылда партияны чакъырывуна гёре, гёнгюллю кюйде минглер йимик оьзю де, Хасавюрт районну артда къалагъан Акъсай юртдагъы колхозну аякъгъа тургъузма баргъан. Дёрт йыл колхозну председатели болуп ишлеген. Шо дёрт йылны ичинде хозяйствону гьайванчылыкъ, авлакъчылыкъ тармакълары оьсген, алда токътагъан планланы яшавгъа чыгъыву артгъан. Сыйырлардан савулагъан сютлени къадары, топуракъланы тюшюмлюгю хыйлы гётерилген.

1957-нчи йыл ишлей туруп, А.Умалатов Москва шагьарда КПСС-ни ЦК-сыны Оьр партия школасын битдирген.

Бажарывлулугъун, къурумчулукъ пагьмусун исбат этген А.Умалатов 1960-нчу йылда Ленин парткомну секретары этилинип сайлангъан. Шо йылны ичинде юртлулары, къарабудагъгентлилер, ону ата юртуна къайтма, колхозгъа ёлбашчылыкъ этме чакъыра. Бирче халкъ булан авлакъларда ашлыкъ оьсдюрген, къой бакъгъан Алипаша юртлуларыны тилевюн гери урма болмагъан. 1962-нчи йылны декабр айына ерли хозяйствогъа ёлбашчы болуп ишлеген. Шо заманлар хозяйствону экономикасы, колхозчуланы йыллыкъ къазанчы артгъан, яшав шартлар къолайлашгъан.

Къуру алгъа багъып талпынагъан Алипаша Жалалович билимлеге ес болувда етишген уьстюнлюклери булан дазуланмай, диссертация ишни уьстюнде къаныгъывлу кюйде ишлей ва 1966-нчы йыл экономика илмуланы кандидаты деген алим атгъа ес бола.

1967-нчи йылны ноябр айында халкъ ва партия А.Умалатовгъа уллу инамлыкъ билдире ва ДАССР-ни Министерлер Советини председатели этип белгилейлер. Бу оьр къуллукъда ол 11 йыл ишлей. Ону ёлбашчылыгъы булан республикада кёп уллу ишлер этиле, промышленный маллар чыгъарыв арта. Шо йылларда республиканы юрт хозяйствосун аякъгъа тургъузувда, айрокъда юзюмчюлюк тармакъны оьсдюрювде этилген ишлер гёрмекли.

Гетген асруну 70-нчи йылларында оьзге ерлерде йимик, бизин районда да юзюм бавланы майданлары, юзюм болдурувну къадары бир-нече керенлеге артгъанына уллу наслубуз шагьат. Янгыз савлай Темиркъазыкъ Кавказгъа аты айтылгъан «Танг» деген совхоз сезонда орта гьисапда 12-15 минг тон гюнешни емишин уьлкени промышленный регионларына, ишлетеген предприятиелерине тапшура эди. Бир йыл чы къарабудагъгентли юзюмчюлер 18 минг тон юзюм жыйгъан эди. Умуми алгъанда, райорнубуз шо девюрде 28-30 минг тон юзюм болдура эди. Озокъда, ерлерде юрт хозяйство производствону гётеривде республиканы Министерлер Советини председатели Алипаша Жалаловични кёмеги уллу, къошуму аслам экенине шекленме тюшмей.

1978-нчи йылда А.Умалатов республиканы оьр законлар яратагъан органы –ДАССР-ни Оьр Советини Президиумуну ёлбашчысыны къуллугъуна белгилене. Бу оьр къуллукъда ол 1987-нчи йыл пенсиягъа чыкъгъынча чалышгъан.

Республиканы Оьр Советини Президиумуну ёлбашчысыны къуллугъунда ишлеген йылларда ол ишде оьрде токътагъан къурумлардан ихтиярсыз структура алмашынывлар этген ёлдаш. Масала, ДАССР-ни Оьр Советини Президиумуну аппаратыны структурасына даимлик комиссия ва оьр атлар ва пачалыкъ савгъатлар бермек учун материал гьазирлейген ва къарайгъан бёлюклер къошгъан.

А.Умалатов Оьр къуллукъларда ишлейген йыллар уьлкени оьлчевюнде энергетика, нап, газ чыгъарывну ва оланы сатывну оьсдюрюв планлашдырыв гийирилген, бюджетни гелимлери ва чыгъышлары 2-3 йыл алгъа планлашдырыв яшавгъа гийирилген.

1970-нчи йылда Дагъыстанда гюч­лю ер тербенивлени натижасында республикабызны бир нече районларына, шагьарлагъа уллу оьлчевлерде зарал болду. Шо йылларда ер тербенивлерден болгъан заралны алдын, алмакъ учун къудратлы уьлкебизге бары да республикалар къол ялгъап, янгы къурулушлар къулач яйды.

Табии балагьны натижасында болгъан заралланы алдын алывда, республика оьлчевде къурулгъан алгъасавлу комиссияны председатели А.Умалатов болгъан. Ол гечесин-гюнюн бир этип, яллыкъ билмей чалышгъан ёлдаш. Хата балагьны алдын алывда, халкъланы ругьун гётеривде А.Умалатов кёп англатывлар юрютюп, халкъланы разилигин, инамлыгъын къазанма бажарды.

Гёрюлген алгъасавлу чараланы, уьлкени бары да республикаларыны халкъларыны кёмеги булан юртлар, шагьарлар, халкъ хозяйство аякъгъа турду, чечекленди.

Республикабыз етишген оьрлюк­лерде бажарывлу, халкъ булан бирликде ишлеп, оланы разилигин къазанма бажаргъан А. Умалатовну къошуму уллу.

Уллу пачалыкъ, политика ва жамият чалышывчу А.Умалатовну загьматы партияны, пачалыкъны янындан оьр даражада къыйматлангъан. Ол ВЛКСМ-ни ЦК-сыны уьюрюне кандидат, Советлер Союзуну коммунист партиясыны ХХIV, ХХV, ХХVI, ХХVII съездлерине делегат болуп сайлангъан. Ол Леонид Брежнев, Алексей Косыгин, Михаил Суслов ва кёп оьз­ге уьлкени оьр ёлбашчылары булан ёлукъгъан.

А.Умалатов Россия Федерацияны биринчи Президенти Борис Ельцин булан 1998-нчи йылда Темиркъа­зыкъ Кавказны тамазаларыны делегациясыны сыдраларында къабул этивде болгъан. 2000-нчи йылны ахырында РФ-ни Президенти Владимир Путин ДР-ни делегациясын къабул этген. Шонда Алипаша Умалатов да болгъан.

Эки де ёлугъувларда А.Умалатов уьлкени, республиканы оьсювюне байлавлу оьзюню таклифлери булан сёйлеген.

1998-нчи йылдан берли А.Умалатов ДР-ни Президентини янындагъы республика тамазаларыны Советини Председатели гьисапда уллу ва жаваплы жамият ишни юрюте. Тамазаланы Советини сыдраларында республикада лап да абурлу, сынавлу ва гьюрметли 40 тамаза къуршалгъан. Олар ­оьзлени бай иш сынаву, бажарывлу ёлбашчылыкъ этивю булан республиканы масъалаларын чечивде, яшавгъа чыгъарывда аслам къошумун этген ёлдашлар.

Республикабызны оьсювюне этген аслам къошуму, кёп йылланы узагъында тёкген къайратлы, намуслу загьматы саялы, А.Умалатов 7 орден ва 11 медаль булан савгъатлангъа, ВДНХ-ны 4 алтын, 2 гюмюш медалларыны лауреаты . Уллу Ватан давда уьст гелгенли – 20,30,40,50 йыллыкъ деген медаллар, «Загьматны ветераны» деген медаль, «Къайратлы загьматы учун» деген медаль, «Загьматны Къызыл байрагъы» (1973, 1974-нчю, 1986-нчы йыллар) орденлер булан савгъатлангъан. Олай да, ол “Дослукъну”, «Октябрь революция» орденлени еси.

2013-нчю йылны июль айында РФ-ни Президенти Владимир Путин оьз къолу булан Кремлде Алипаша Умалатовгъа «Гьюрметлев» орденни тапшургъан.

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.

1