Юзюмчюлюкню къоругъан ёлбашчы-алим

Бугюн биз газетибизни охувчуларын алим, пагьмулу ёлбашчы, даим ахтарыв, излев, сынав ишлер оьтгере туруп борлагъа къуллукъ этивде уллу оьрлюклени къолда этген алимибиз А.З. Абдуллагьатовну загьмат ёлу булан таныш этме къаст салгъанбыз.

Анвар Зайнутдинович Абдуллагьатов Дагъыстан юрт хозяйство институтну 1956-нчы йыл уьстюнлю кюйде тамамлагъан. Шондан сонг оьр билими булангъы жагьил касбучу Манасдагъы МТС-де агрономну къуллугъуна белгилене. Агроном къуллукъда ол эки йыл ишлей. Районну, МТС-ни ёлбашчыларына ол коллективде ишлеме башлагъан гюнлеринден тутуп, бажарывлу, гьаракатчы, тапшурулгъан ишге жавапчылыкъны гьис этип янашагъан ёлдаш гьисапда оьзюн гёрсетме бажаргъан.

Яш касбучуну бажарывлулугъу, гьаракатчылылыгъы гьисапгъа алына ва ону “Манасгент” совхозгъа баш агроном этип бакъдыралар. Шо йыллар юзюмчюлюк тармакъ янгы аякъгъа туруп гелеген, борлагъа не йимик къуллукълар тарыгъына, тюшюмню аврувлардан, зиянлы жанлардан къоруп сакълавда онча сынав топланмагъан йыллар. Шо вакътилерде Анвар Абдуллагьатовда яратывчулукъ, сынав-ахтарыв гьислер уяна. Юзюмню тюшюмюн аврувлардан, зиянлы жанлардан сакъламакъ учун нечесе тюрлю ойлар геле. Юзюмню тюшюмюн къоруп сакълавда Анвар Абдуллагьатовгъа кёп-кёп ахтарывлар, сынав ишлер оьтгерме тюше. Ишлер алгъа багъып барма башлагъан. Мундагъы алгъа талпынывну бажарывлулукъну, къурумчулукъну гьис этген районну ёлбашчылары ону хозяйствону ёлбашчысы этип белгилейлер. Шо йылларда мундагъы колхоз гиччи, заралгъа ишлейген хозяйство болгъан. Шону кюрчюсюнде «Манасгент» совхоз къурулгъан.

1962-нчи йыл болгъунча 35 абзарлы юртда 150 адам электрик ярыкъсыз, сувсуз яшай болгъан.

Анвар Зайнутдинович «Манасгент» совхозда директор болуп ишлеген 10 йылны ичинде хозяй­ствону юзюмлюлюклерини майданлары генглешип къалмагъан, участкаланы тюшюмлюлюгю де бир нече керенлеге артгъан.

Хозяйствода бары гюч производствону гётеривге бакъдырылгъан. Амма директор ишчилени, механизаторланы яшавлукъ-туруш масъалалаларын да гёзден тюшюрмеген. Шо йылларда «Манасгент» совхозну коллективини гючю булан типовой поселок къурулгъан Манасгентден бираз арекде тавдан гёчюп гелген 125 хозяйство яшайгъан Зеленоморск деп аты булан поселок къурула.

Ишчи халкъгъа онгайлыкълар болдурулгъан ерде производство да гётериле. Совхоз юзюм болдурувдагъы гьаракатда ярышны ал сыдраларында юрюй. Шо вакътилерде «Манасгент» совхоз юзюм болдурувда къолда этген оьрлюк­лери гьукуматны янындан тергевсюз къалмагъан. 1968-нчи йылда совхоз республиканы Гьюрметлев доскасына салынгъан. Ону директору А. Абдуллагьатовгъа “ДАССР-ни ат къазангъан агроному” деген ат берилген, «Гьюрметлев белгиси» орден булан савгъатлангъан.

Гетген асруну 60-70-нчи йылларында Манасгентде болгъан бары да алмашынывлар А. Абдуллагьатов хозяйствогъа директор болуп ишлейген йылларда амалгъа гелген. Шо замангъы директор А. Абдуллагьатов къурулуш тармакъда этеген ишлени айтып битдирме де къыйын. Чагъыр завод, кёп квартирлик яшавлукъ уьйлер, тюкенлер, аш биширеген ер ва кёп-кёп оьзгелери. Ону гьар гюнлюк тергевю, гьаракаты булан совхозну юзюмлюклерини майданлары 800 гектаргъа етишдирилгени де гьакъ.

“Яшавну бир эниши, бир оьрю” дегенлей, бир тюрлю яла ябывлагъа гёре А. Абдуллагьатовну «Манасгент» совхозну ёлбашчысыны къуллугъундан азат этелер. Амма бажарывлу, сынавлу касбучу ишсиз къалмай. Ол «Танг» совхозгъа старший агроном болуп геле, «Буйнакский» совхозда баш агроном болуп ишлей. Ол Бойнакъда борланы къуллукъларын кютювде тюшюмню аврувлардан, зиянлы жанлардан къоруп сакълавда топлагъан бай сынавун толу кюйде бакъдырып ишлей туруп, хозяйствону юзюмлюклерини, тюшюмюн хыйлы артдыргъан. Ол шо гьаракаты саялы хозяйствону ёлбашчыларыны, орта звенону къуллукъчуларыны разилигин кёп керенлер къазангъан.

«Буйнакский» совхоздан сонг, А.Аб­дуллагьатов ата юртундагъы «Танг» совхозгъа баш агрономну къуллугъуна белгилене. Оьмюрге уллу тюгюл буса да, бай сынавлу специалист ата юртундагъы хозяйствону экономикасын дагъыдан-дагъы оьр канзиге гётермек, ишчилени, механиторланы ишге ругьун артдырмакъ учун бары пагьмусун, гьюнерин бакъдырып загьмат тёкген.

Гетген асруну 80-нчи йылларында «Танг» совхоз республикада тюгюл, савлай Темиркъазыкъ Кавказда да лап уллу юзюмчюлюк хозяйстводан къайры да, лап уллу, кёп тармакълы хозяйстволаны бири эди. Совхоз юзюм, эт-сют, ашлыкъ оьзге тюрлю юрт хозяйство продукталар болдурувда ва пачалыкъгъа тапшурувда гёрмекли уьстюнлюклени къолда этгенин, шо уьстюнлюклер де хозяйствону баш агроному гьисапда А.Абдуллагьатовну аслам къошумун ташдырагъан далиллер кёп.

А.Абдуллагьатов районда оьзге тюрлю тармакъларда, оьр къуллукъларда да ишлеп гелген. Ол къайда ишлесе де, не тапшурувну кютсе де, жавапчылыкъны гьис этип, бары билимлерин, бай сынавун алгъа салынгъан тапшурувланы яшавгъа чыгъармакъ, халкъны разилигин къазанмакъ муратгъа бакъдырып ишлеп гелген адам.

Анвар Зайнутдинович Абдуллагьатов производствону тармакъда йимик, илму ахтарыв ишлерде де гёрмекли уьстюнлюклеге етишген. А. Абдуллагьатов кёп-кёп къадарда илму-ахтарыв макъалалар язгъан ва печатдан чыгъаргъан. Алим тергевюн янгыз юзюмлюклерде болагъан зараллы жанлагъа ва аврувлагъа бакъдырып къоймай, пайдалы увакъ жанланы ахтарывгъа, оланы тюшюмню къорувда къоллавгъа да тергев берген.

А.Абдуллагьатов биринчилей юзюмге зарал этеген жанланы 110 тюрлюсюн тапгъан ва оланы ёкъ этеген пайдалы жанланы да арагъа чыгъаргъан.

А.Абдуллагьатов илму-ахтарыв ишлени бир замангъа да бёлмеген. Алда печатдан чыкъгъан илму макъалалары, шону, ичинде 10 монографиясы ва 180 илму-ахтарыв ишлериде аслу гьалда шо темагъа багъышлангъан. Ол биология илмуланы кандидаты, районну юзюмчюлерине ёл гёрсетивчю, насигьатчысы.

А.Абдуллагьатовну 50 йылны узагъында юрт хозяйство производствону гётеривде намуслу кюйде тёкген къайратлы загьматына пачалыкъны янындан тийишли къыймат берилген. Ол Россия Федерацияны юрт хозяйствосуну ат къазангъан къуллукъчусу, Дагъыстанны ат къазангъан агроному. М.И.Ломоносов тувгъанлы 300 йыл битегенге байлавлу болуп юбилей медал, «Гьюрметлев белгиси» орден булан савгъатлангъан. Олай да, ол Къарабудагъгент районну гьюрметли ватандашы.

Редакцияны коллективи А. Аб­дул­лагьатовну Янгы йыл булан гьакъ юрекден къутлай. Къалгъан оьмюрюн савлукъда, парахатлыкъда йиберме насип ёрай.