Элибизни макътавлу уланы

1938-нчи йылда И. Насрутдиновну Къакъашура юртдагъы “Коминтерн” деген колхозгъа председатель этип салалар. Арадан эки йыл оьтюп, ону Къызыл Армияны сыдраларына къуллукъ этме чакъыра. 1941-нчи йылда фашист Германия бизин Ватаныбызгъа къаршы дав башлагъанда, Гюнбатыш Украинада Илмутдин биринчилерден болуп душманны къаршылай. Илмутдин Насрутдинов Севастополну душмандан азат этивде гёрсетген къоччакълыгъы учун «Къызыл Юлдуз» орден булан савгъатлана.

Давда Илмутдин дёрт керен яралана. 1944-нчю йылны ахырында ол яралары сызлай туруп уьйге къайта ва колхозну парткомуну секретары болуп тюше, сонг ону къайтарып Къакъашурадагъы Сталинни атындагъы колхозгъа председатель этип йиберелер. 1950-нчи йыл Паравулдагъы “Ленин ёлу” деген колхозну бузулгъан хозяйствосун аякъгъа тургъузмакъ учун ону шо колхозгъа бакъдыралар. Яш улан онда ишлеген дёрт-беш йылны ичинде, шо колхозну ишлерин савлай районгъа белгили эте. Тек юртлулар Илмутдинни къайтарып Къакъашура колхозгъа гелтирмекни алгъасавлу чараларын гёре. 1955-нчи йылны март айында Илмутдин Насрутдинов Къакъашурагъа къайта ва оьз халкъыны къысматын чече.

Илмутдин Насрутдинов 1910-нчу йыл Къакъашура юртда тувгъан. Сав оьмюрюн оьз халкъына, районуна, оьз элине багъышлагъан. Яш бусам да, атам айта туруп эсимде къалгъан, Илмутдин Паравулдагъы “Ленин ёлу” колхоздан тайып, Къакъашурадагъы Сталинни атындагъы колхозгъа янгыдан председатель болуп гелгенде, къагьрулу къыш, халкъны бар-ёгъун соруп алып, гьамарларда ел ойнай болгъан. Шонда Илмутдин кёп ойлаша турмайлы, башгъа республикалагъа ашлыкъ излеме гете. Ол шондан кёп гьабижай гелтирип, халкъны уьйлерине элтип пайлап йибере. Къол тирменлерде ярма этип, сув тирменлерде ун этип, ашап, шо йыл инсанлар янгы ашлыкълар гелеген замангъа эсен-аман етише. Шо йыл язбашда къарлар иригендокъ, Илмутдин 2134 гектар ерни сюрюп, гьабижай чача. Шо ерлеге фермалардан алып кёп полукъ­ яя ва жыйып эбинден гелмес чакъы ашлыкъ болдура. Шо буса районну экономикасына да уллу къошум бола.

Къайсы йыл эди эсимде ёкъ, Илмутдин агъай мени телефонгъа чакъырып: “Я, Аданакъны овошчуларыны гьакъында арив язгъансан. Тек сени юртлуларынг да олардан къалышмай. Заман-заман язып, оланы да гёнгюн ала тур. Савунчулардан: Кавсар, Халисат, Баканай, Папа, Ханув; къушчу Абидат, авлакъчы Шамала гючлю ишлер этип тура. Сен яза туруп оланы къанатландыргъансан. Энни олагъа учмагъа гюч де бер”,-деди. Шондан сонг мен оьзюмню айыбыма тюшюндюм.

1970-нчи йыл оьзюне И.Насрутдинов башчылыкъ­ этеген XXII партсъездни атындагъы колхоз бары да тармакълардан оьр натижалагъа етишме болду. Къургъакъ топуракълардан 10 минг тон ашлыкъ,­ гьар сыйырдан 3500-4300 кило сют савулду. Гьукуматгъа кёп оьлчевде эт, сют, ашлыкъ, юн ва оьзгелери баш оьзенден йимик агъылып турду. Оьз халкъыны асхартаву Илмутдин Насрутдиновну шо зор загьматын ана Ватан бош къоймады. Огъар «Октябр Революцияны», «Загьмат Къызыл Байрагъы», Ватан давну бир нече орденлери ва медаллары берилди. Республиканы, районну, юртну экономикасын гётеривде этген уллу къошуму саялы Илмутдин Насрутдиновгъа «Социалист Загьматны Игити» деген ат, Оракъ-Чёкючню алтын медалы ва Ленин ордени берилди. Ону тёшюн ВДНХ-ны алтын ва гюмюш медаллары да безей эди. Артдагъы йылларда буса, огъар “Халкъ­ академиги” деген сыйлы ат да берилди. Илмутдин Насрутдинов СССР-ни Оьр Советини депутаты болуп да сайланды. Партияны съездлерине делегат да болду. Ол оьз колхозуну байрагъына Ленинни орденин такъды.

Юртдагъы бары да уллу идараланы ол кёп четимликлерде оьзю къурду. Кёп халкъ сыягъан уллу маданият Къаласын, йылда 2 минг тон эт болдурагъан къуш фабрикни, яшлар яслисин, больницаны, гьамамны, ашлыкъ тартагъан от тирменни, 20-дан да къолай сыйыр фермаланы эркин биналарын, олай кёп оьзгелерин къурду. Къакъадан 25-30 километр, аралыгъы 50-60 километр гелеген йыракъдагъы “Чагь-чагь” булакъдан ата юртуна, ону фермаларына сув тартды.

Юртгъа Жюнгютейден ток тартагъанда къыш вакъти эди. ­Оьгюз ва ат арбалар булан буровойлардан багъана ташый эдилер. Табии газны да Илмутдин уланы Насрутдинни кёмеги де булан ата юртуна, сонг районгъа биринчи болуп тартды.

Къакъашурадан район центргъа юрюме тюз ёл ёкъгъа халкъ­ Гьелиден таба юрюй эди. Шо саялы ол райцентргъа тувра ёл салма токъташды. Шо мурадын да яшавгъа чыгъарды. Шо къыйын йылларда Илмутдин Насрутдинов тёкген терни бир ерге жыйса, Изатлини ичине сыймас эди. Авур техника, бульдозерлер, авур камазлар тапмагъа шо заманлар рагьат болмагъан. Илмутдин бир гирген идарагъа беш керен гирип, бары да ёл учун тарыкълы затланы тапды ва юртгъа бек арив ёл ишлеп, уьстюне асфальт салды. Ёлну эки янына емиш тереклер орнатды. Шо тереклени сугъармакъ учун колхозгъа 10-дан да къолай “Водовоз” машинлер алып, сугъарып тереклер этди.

“Шолай соравну магъа кёплер бере,- деди ол. Не этсем яхшы, оьзюнг де ойлаш. Кабинетден алдын халкъны яшавун онгарсам яхшы тюгюлмю? Гьалиге юртну кёп яны жабар къалкъыларын шиферге айландырып битген. Юртда 10-гъа ювукъ адамны машини, 20-гъа ювукъ хозяйствону мотоциклетлери бар”,- деди. Бары да халкъ къалкъыларын сыныкъ этме башлагъанда, ол къарап, яш йимик сююнегени гёз алдыма гелип къала.

1976-нчы йыл Илмутдин Насрутдинов законлу ял алывгъа гетди. Сав оьмюрюн халкъына багъышлагъан, сав суткалар авлакъларда къалагъан Илмутдинге уьйню салкъынында янтайып турмагъа рагьат тюгюл эди. Ол тез колхозгъа мастер-къурувчу болуп тюшдю. Бираздан “Даггазстрой” бирлешивге мастер болуп ишин алышдырды. Неге тюгюл, ол юртгъа толу кюйде газ берип битме сюе эди. Шо ишни ол яшавгъа чыгъарды, заводундан гелтирип учуз багьасындан “горелкаланы” халкъгъа пайлады.

Илмутдин Насрутдинов колхоздан тайгъан йылланы ичинде колхозгъа нече тюрлю председатель алышынып тюшдю. Ол топлагъан халкъны байлыгъы таланып, гьамарларда ел ойнайгъан болду. 1990-нчы йыл Къакъашураны жамияты 80 йыллыкъ Илмутдин Насрутдиновну кёп тилевлер йиберип тилеп, абурлап, къайтарып колхозгъа председатель этип салды. Авуп барагъан хозяйствону ол янгыдан аякъгъа тургъузду, халкъына иш де, яшав да берди. Шону булан бирче, районну экономикасына да мекенли къошум болду. Игитни атын сонг колхозчулар ол къургъан колхозгъа къойдулар.

Колхозчулар болдургъан юрт хозяйство продукталар, эт, сют, йымырткъа ва оьзгелери тахшагьарыбыз Магьачкъаланы халкъыны столларына уллу къошум болду. Шону гёз алгъа тутуп, Магьачкъала шагьарны бир уллу орамына игитни аты къоюлду. 2007-нчи йылны гюзюнде буса элибизни эревюллю уланы Илмутдинни аты къоюлгъан орамны тёрюнде ону эсделик сураты орнатылды, аты даимлешдирилди.

Булай адамлагъа нечакъы гьюрмет де кёп тюгюл. Олайлар 100 йылда бир тувадыр. ­Оьсюп гелеген яш наслугъа шолай адамланы тенгсиз уллу загьматын етишдирмек – бизге борч, тапшурув йимик.