Адатларыбыз унутулмай
Дагъыстан адатлары – халкъны герти маданият ва ругь варислиги. Къумукъ адатлар айрыча башгъалагъа ошамайгъан тюрлюлюгю булан айрыла, оланы гьариси къужурлу ва таъсирли оьтгериле. Айрокъда, Къарабудагъгентде яшайгъан къумукъланы иш загьматгъа байлавлу адатлары айрыча къужурлу. Тезден берли къумукъланы арасында гьар тюрлю ишлерде бир-бирине кёмек этеген адат сакълангъан. Демек, уьй къурулушда, балчыкъ булкъада, юн тютювде, бичен чалывда ва башгъаларында. Кёбюсю гьалда, савлай юртну халкъы эри оьлюп тул къалгъан къатынлагъа, ата-анасыз къалгъан етимлеге, чарасыз яшайгъан агьлюлеге, аврувлулагъа, уьйлери яллагъан адамлагъа кёмек къолун узатгъан.
Гюзню геливю булан къумукъланы арасында гьар тюрлю булкъалар оьтгериле болгъан. Гьабижайны япыракъларын тазалап, тюймек учун онгарылагъан булкъада юртлу къызлар ва уланлар чакъырыла болгъан. Олар эки бой булан: бир бойда уланлар, бир бойда къызлар тизилип олтура болгъанлар. Оланы арасында тёбе болгъан гьабижай къартыкълар булгъанып тургъан. Жагьиллер гезик булан узун таякъ булан гьабижай къартыкъгъа уруп, къартыкъдан бюртюгюн айыра болгъанлар. Оланы иш загьматы шатлыкъда юрюлген. Демек, булкъагъа гелген жагьиллер оьзлени музыкалы инструменти булан гелип, бийигенлер, такъмакъ сарынлар, чечеген ёммакълар айта, йырлар йырлай болгъан. Шолай булкъалагъа жагьиллер къызлар булан таныш болмакъ учун да бара болгъан.
Бир-бирде гьабижай булкъаларда доммайлар да ортакъчылыкъ эте болгъан.
Олай да, гюзде терини ийлеп йымышатыв ва юн тютюв булкъалар юрюле болгъан терини йымышатывда къызлар ва уланлар актив кюйде ортакъчылыкъ эте болгъан. Терини йымышатып ийлемек учун улан къызгъа къаршы олтуруп, экиси де бирче терини айландырып буруп, гьариси кёп керенлер оьзюгер багъып тарта болгъан.
Тютюлген юн ястыкълар толтурувгъа, ювургъангъа, матраслагъа къоллана болгъан. Бир башлап юнню тазалап, жувуп, къурутуп, таякъ булан токъалап, сонг тюте болгъан. Юн тютюв булкъагъа янгыз къызлар чакъырыла болгъан. Юн тютюв булкъа барны эшитип, уланлар оьзлени агъачкъомузу, теби булан булкъалагъа гелип, къызланы шат эте болгъан.
Адатгъа гёре, юртлу уланлар жыйылып булкъагъа гелсе, алда гелгенлер олагъа оьзлени ерин берип, гете болгъан. Башлап къызлар гелген уланлагъа тергев бермейгенде йимик, тынып токътай болгъан. Шо себепден уланлар масхара этип булай йырлай болгъан:
- Къар ява атып-атып,
Янгур ява себелеп,
Къызланы сёйлетейик.
Булкъа есин тёбелеп. Сонг да, булкъада бийив, ёмакълар айтыв, чечеген ёммакълар чечив оьтгериле болгъан. Бу къайдалы булкъа яшёрюмлер учун ял алывну инг де яхшы тайпасы санала болгъан. Къызлар ва уланлар булкъалагъа инг де асил опуракълары булан гелип, алданокъ лакъырлашывлагъа, такъмакъ сарынлар айтма онгарыла болгъан. Булкъаны есилери гелген къонакъланы арив кюйде къаршыламакъ учун оьзлерден болагъан гьаракатны эте болгъанлар.
Март айны 24-нде Къарабудагъгент тарих эл ахтарыв музейде Маданиятны гюнюне рас гелтирип, «Юн булкъа» оьтгерилген. Чарада РЦТК-ны, баш китапхананы къуллукъчулары, Агъай Къаплановну аты къоюлгъан хорну йыравлары оьзлени ортакъчылыгъын болдургъан.
Ханза Алиева, Къарабудагъгент юрт музейни ёлбашчысы
Добавить комментарий
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи. Комментарий появится после проверки администратором сайта.
