Имканлыкълары уллу

Юзюмчюлюк тармакъда ишлейген уллу хозяйстволардан Агрофирма ООО «Герей-тюз», «И.Къарабудагъовну» атындагъы колхоз СПК, Далап СПК, Буйнакский ГУП, «Шанс» КФХ, Б.А.Айдиева ИП ГКФХ ва оьзгелери.

2020-нчы йылны башына районда юзюмлюклени майданы 2003 гектар бар. Шону ичинде 1226 гектардагъы юзюмлюклер планлы кюйде тюшюм бере, 777 гектары – яш юзюмлюклер. 48 гектардагъы юзюмлюклер бу йыл плангъа гире.

Районда иш гёреген уллу ва орта юрт хозяйство предприятиелени балансында 567 гектар юзюмлюклер бар. Шоланы 411 гектары тюшюм бере, къалгъаны – яш юзюмлюклер. Районда бар юзюмлюклени 46,5 проценти ЛПХ-ны ихтиярында.

Районда чачылгъан юзюмлюклени 92,4 проценти – столовой журалар. Демек, «Молдова», «Августин».

Къарабудагъгент районда “2013-2020-нчы йыллагъа юзюмчюлюк тармакъны оьсдюрюв, чагъыр этивню артдырыв” программаны яшавгъа чыгъара туруп, гьар йыл 100-110 гектаргъа яш юзюмлюклер орнатыла.

2019-нчу йыл план булангъы 110 гектарны ерине 112,8 гектаргъа борла орнатылды. План артыкълыгъы булан яшавгъа чыкъды.

2015-нчи йылдан 2019-нчу йылгъа ерли районда 630 гектаргъа юзюмлюклер орнатылгъан. 2020-нчы йылда 105 гектаргъа борла орнатма къаст бар. Шону 37 гектарын бу йылны язбашында, 68 гектарны гюзде орнатма гёз алгъа тутулгъан.

Барыгъыз да билеген кюйде, «Буйнакскийни» атындагъы ГУП-да бу йыл ёлбашчы алышынгъан. Янгы ёлбашчыны, инвесторланы гьаракаты булан предприятие кютюрлюкден (банкротство) чыгъарылгъан. Гьали ону аякъгъа тургъузувну чаралары гёрюле. 10 йылдан да къолай вакътини ичинде мунда янгы юзюмлюклер орнатылмагъан. Хозяйствону балансында бар 363 гектар юзюмлюклени 75 гектары сакълангъан. Къалгъан участкаланы тюегин тамурларындан чыгъарма тюше.

Бу йыл оьрде аты эсгерилген предприятиени ёлбашчысыны 50 гектаргъа борла орнатма къасты бар. Язбашда 45,5 гектаргъа янгы юзюмлюклер орнатылгъан. ДР-ни Минсельхозундан таба участкалагъа тел тартма, шпалер орнатма, субсидия акъчалар алма, кагъызлар онгарма чаралар гёрюле. Ондан къайры да, сугъарыв сувланы эконом этме къаст бар.

Уллу Бойнакъда Г.И.Мамаев 4 гектаргъа, Къарабудагъгент юрт муниципал къурулувда язбашда 5,5 гектаргъа борла орнатылгъан.

Къурбуки юрт муниципалда «Къурбуки» деген КФХ 6 гектаргъа борла орнатгъан.

2020-нчы йылны планын уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун 44 гектаргъа борла орнатма тарыкъбыз. Гюзде борла орнатывну планы яшавгъа чыгъажакъ.

Ерлерде топуракъны плантаж гётерив ишлер узатыла. Плантаж гётеривде 3 авур техника ишлей. Гюнде механизаторланы гьаракаты булан 3-4 гектар ерни плантаж гётерелер. Орнатыв материалны гьайы да этиле. Районда юзюмчюлюк тармакъны майданлары генглеше, участкаланы тюшюмлюгю арта буса да, алгъасавлукъда чечме герекли масъалалар да аз тюгюл:

Биринчиси — юзюмню авлакъдан таба сатып тайдырагъан ёлланы ахтарма, уьлкени оьзге регионлары булан байлавлукъ тутуп иш гёрме тюше. Бир-эки йылдан районда 20 минг тондан къолай юзюм болдурулажакъ. Шо саялы юзюм сакълайгъан, сатывгъа чыгъарагъан хас центр­лар къурма тюше.

Экинчи масъала — районну территориясында ишлейген, юзюмню къабул этеген завод ёкълукъ, юзюмчюлерибиз оьзлени продукциясын оьзге районлагъа алып барма борчлу болалар. Олар да аслу гьалда юзюмню техника жураларын алалар.

2018-нчи йылда Агрофирма ООО «Герей-тюзню» базасында 1,5 минг тон юзюм къабул этме ва ишлетме болагъан завод къурулгъан. Бу йыл бу завод юзюмню къабул этме башлажакъ. Манасгент ГУП-ну чагъыр заводун ишге салма бажарылса, эки де заводну гючю районну юзюмчюлери болдургъан юзюмню енгил къабул этме, ишлетме болажакъ эди.

Уьчюнчю масъала – таман даражада сугъарыв сув етишмейгенлик. Уллубийавул, Манасгент юрт муниципал къурулувларда, Губден зонада юзюмчюлюк тармакъны оьсювюн чаналата. Артдагъы йылларда чакъны авур гелмегини натижасында Къарабудагъгент, Къурбуки юрт муниципал къурулувларда да КОР-ну къошмаса, сугъарыв сувну къытлыгъы гьис этиле.

2015-нчи йылда Уллубийавул юрт муниципал къурулувну «Кавказ» федерал ёлну тюбюндеги топуракъларына быргъылар булан сув тартылды. Натижада, 170 гектар къошум топуракълар пайдаландырывгъа берилди. Шулай ишлер «Манасгент» ГУП-ну, «Белый дом» деген КФХ-ны топуракъларында да башлангъан эди, тек харжланы ёкълугъундан ишлер токъталгъан. Бу масъала чечилсе, биз 500 гектар топуракълагъа янгы юзюмлюклер орнатма болажакъ эдик.

Гезикли масъала- муну республика оьлчевде чечме тюше. Топуракъланы оьз есликге чыгъарыв. Районну кёп топуракъ къоллавчулары топуракъланы кадастр учётгъа салып болмай инжинелер. Регистрация этмей туруп, Минсельхозпродну гьар тюрлю программаларында ортакъчылыкъ этме бажарылмай.

Бавчулукъ

Артдагъы йылларда районда бавчулукъ тармакъ да инамлы кюйде оьсе геле. Районда “2014-2020-нчы йыллагъа ерли бавчулукъ тармакъны оьсдюрюв” деген программагъа гёре, йылда 45 гектаргъа, шону 20 гектары – интенсивный бавлар. Район оьзюню бойнуна алгъан борчланы артыкъ этип яшавгъа чыгъара геле. Демек, 2014-2018-нчи йылларда районда 350 гектаргъа емиш тереклер орнатылгъан. Шону 234 гектары – интенсивный бавлар.

2019-2021-нчи йыллагъа къабул этилген планны яшавгъа чыгъармакъ учун ерлерде чаралар гёрюле. 2019-нчу йылны планы районну башчысы М.Амиралиевни республика къурумлар булан этилген алмашынывлардан сонг уьстюнлю кюйде яшавгъа чыкъды. 46 гектарны ерине 58 гектаргъа терек орнатылды.

2020-нчы йылда районда 80 гектаргъа терек салма тарыкъбыз. Шону 18 гектарын язбашда, къалгъаны гюзде орнатылма тарыкъ. Язбашда 13 гектаргъа орнатылгъан, 2 гектары – интенсивный бавлар.

Дёргели юрт муниципал къурулувда 40 гектаргъа интенсив бав орнатма, Къурбукиде 10 гектаргъа терек салма гёз алгъа тутулгъан.

Бугюнлерде топуракъны гьазирлев ишлер юрюле. 8 минг терекге дыгъарлар этилген. Алда аслу гьалда тереклени биз Краснодар крайдан, Ставрополдан ала эдик. Гьали Дербентдеги тереклер оьсдюреген хозяйстводан алма дыгъар этилген.