Къарабудагъгентли герти къоччакъ

Къумукъланы арасында Къызыл Юлдуз булан савгъатлангъанлар дагъы да бармы экен деп ойлашгъанда, къарабудагъгентли къурдашым Асадулла Гьажиев юртлусу Гьизбулла Гьиравович Гьиравов да шо орден булан давда 4 керен савгъатлангъанны айтды. Ол юртлу игитини гьакъында маълуматлар жыйма кёмек де этди.

Гьизбулла Гьиравов 1912-нчи йылда Къарабудагъгентде Гьиравну ва Умуханымны агьлюсюнде тувгъан. Ону ва агъасы Гьасбулланы яшлыгъы тенг­лилериники йимик болгъан. Яшлайын загьматгъа къуршалгъанлар. Гьизбулла ерли школаны битдирген, янгы къурулгъан ерли колхозда ишлеме башлагъан. Колхозлар тракторлар булан таъмин этилме башлагъанда, трактор гьайдап тура, сонг буса трактор бригаданы бригадири-учётчиги болуп ишлей. Шо вакътилерде ол партиягъа да гире. Ишге намуслу янашагъан ва бажарывлу уланны артда колхозну парторгу этип де сайлай. Давну алдындагъы йылларда Гьизбулла сельпону председатели болуп ишлеп тургъан.

Фронтгъа Къарабудагъгент райондан 4 минг адам йиберилген. Шондан 400-ю Къарабудагъгент юртдан. Шоланы арасында, биз оьзюню гьакъында айтма сюген Гьизбулла Гьиравов да биринчи гюнлеринде гёнгюллю кюйде давгъа барма арза яза, муну асгерге август айлагъа таба ала.

Гьизбулла асгер ёлдашлары булан Москва бойгъа йибериле. Шо заманларда немислени асгерлери таза еликген вакътиси, аслу гьалда Москва бойгъа ва Сталинград шагьаргъа къаршы гючюн салгъан заман бола. Ноябр айда Москваны Къызыл майданында болма умут этеген немислер, бир гюнню ичинде, айлананы яллатып-гюйдюрюп, 20-30 чыкъырым алгъа юрюйлер.

Гьизбулланы октябр айны башында 11-нчи гвардия атлы полкну 1-нчи эскадронуна белгилей. Полк буса 4-нчю гвардиялы дивизияны гьисабында, о да 2-нчи гвардия атлы корпусгъа гире. Бары да Гюнбатыш фронт бола. Башлап Гьизбуллагъа беш атылагъан тюбек бере, тек арадан кёп гетмей ону пулемёт атма уьйрете.

Немис командование ноябр айны ахырына Истра оьзенни боюна 5-нчи танк ва 35-нчи яяв дивизияларын ташлай. Оланы гьисабында оьзлеге къаршы тургъан 2-нчи атлы дивизияны чайып чыкъма герек. Атлы асгер суткада 40-50 чакъырым ёл этип бола. Сонг олар Москваны тюбюндеги Калинин, Яхрома, Крюково, Норо-Фоминск деген шагьарланы боюнда немислени машинлешдирилген асгерлерине къаршы туралар.

6-нчы декабрде Гюнбатыш фронтну асгерлери немислени 2-нчи, 3-нчю ва 4-нчю танклы бёлюклерине гьужумун башлай. Темирге къаршы атлар булан дав этмек — гьакъылгъа да гелишмей, тек къоччакъ уланлар буйрукъгъа гёре алгъа чаба. Атлы асгер шо давда кёп адамын тас эте, олагъа кёмекге 22-нчи танк бригаданы ва 16-нчы реактивный миномёт дивизионну бере. Шондан сонг гьал къолайлаша, 2-нчи корпус башгъа асгерлер булан биригип, немислени къувалай туруп гюнбатышгъа багъып юрюй.

* * *

Асгерлеге Севск шагьарны алмакъ тапшурула. 4-нчю атлы дивизияны командири Г. Панкратов буйрукъ этип, Сергей Аристов башчылыкъ этеген 11-нчи гвардия атлы полкну шагьарны арт боюна йибере. Къамавгъа алынгъан немислер, шоланы ичинде венгерлени корпусу да бола, къолгъа тюшелер. Шонда Гьизбулла Гьиравов яралана ва госпитальгъа йибериле.

…Сентябр айланы башына 4-нчю дивизиягъа Десна оьзенни боюнда беклешмек тапшурула. Бетлица станцияны немислер уллу бекликге айландыргъан. Шонда немислени 254-нчю полкуну эки батальону ва 321-нчи пехота дивизиядан къалгъан асгерлер де къамалгъан. Бираз ариде Жуковка деген станция да бар. Командир бёлюк­лени ер-ерге ерлешдире. Гьизбулла Гьиравов бар взводну темир ёлну тюбюне йибере ва шо бойну немислерден тазалап, Десна оьзенге чыкъмакъ буюрула. Гьизбулла, пулемёт расчетну командири, оьзюню пулемётун рельс­лени артында ерлешдире. Пулемёт расчетда уьчев бола: атышагъаны, пулемётну патронлар булан таъмин этегени ва шону онгарагъаны. Ариден немислер гёрюне: олар да тувра расчетну уьстюне геле. Шайлы ювукъ гелме де къоюп, Гьизбулла туврагъа гелген немислени къырма башлай. Ачыкъ ерден гелеген немислени бир бёлюгю яшынма ер тапмай ари-бери къача, тек къумукъ уланны гюллелеринден яшынма болмай. Шонда Гьизбулла 20 немисни оьлтюре. Сонг булар барып немислени савутларын жыялар ва пулемётун да алалар. Бирден онг якъдан атышыв башлана. Эки де пулемёту булан Гьизбулла шолай багъып алгъасай. Мунда да ол оьзюне онгайлы, тёбечикни артында ер гьазирлей ва атышма башлай. Эки -уьч керен де немислер шо бойдан оьтме деп чапгъын эте, тек оланы Гьизбулланы гюллелери токътата. Бир пулемётуну патронлары битгенде, немислеге оьзлерден алынгъан гюллелени савгъат эте. Немислер оьтме бажарылмагъанда, артгъа тартыла. Сонг санагъанда, шо ерде оьлюп 60 немис табула. Полкну командири полковник Сергей Аристов Гьизбулланы къучакълай, баракалла билдире ва Къызыл Юлдуз орденге гёрсете. Ону игитлигин англагъан дивизияны командири генерал-майор Г. Панкратов да шо кагъызгъа къол сала.

Шо давда Гьизбулланы атлы полку немислени 14 тобун, 33 пулемётун, 3 эшелон сурсатын, 6 асгер складын алалар. Брянск-Жуковка аралыкъда бизин асгерлер дагъы да югю булангъы 30 эшелонну тута. 30 сентябрде 1943-нчю йыл пулемёт расчетну командири сержант Гьизбулла Гьиравовгъа Сергей Аристов “Къызыл Юлдуз” орден тапшура.

* * *

Белоруссияда давлар бек къагьрулу бола. Брест бойлагъа салынгъан атлы дивизиялар танклагъа айтардай гюч этип болмай. «Викинг» деген СС яяв асгер дивизиялар 7 керен чапгъын этсе де, 2-нчи атлы корпус алгъан ерлени къолдан чыгъармай. Уьстевюне, чапгъын этип, Брестни къыбла-гюнбатыш боюндагъы немислени уллу бёлюгюн дагъыта. 30-нчу июльда немислер 5 керен чапгъын эте, тек олагъа кёмекге гелген танклар да бир зат да этип болмайлар. 11-нчи ва 16-нчы гвардия атлы полклар Седлец шагьарны 6 гюнден авур давлар этип, немислерден тазалай. Шонда гёрсетген игитлиги учун Гьизбулла Гьиравовгъа экинчи гезик “Къызыл Юлдуз” орден бериле.

* * *

1945-нчи йыл январ айны орталарына 4-нчю дивизияны Висла оьзенден оьтгерип Цихровска Воля деген бойдагъы агъачлыкъгъа сала. Магнушев деген дав юрюлеген майданда къыргъынлы давлар бола. Атлы дивизиялар немислени арт боюна чыгъа. 600 чакъырым ёл этип, Гюнбатыш Польшаны оьте.

12-нчи январдан 3-нчю февраль болгъанча К.Жуков башчылыкъ этеген 1-нчи Белорус ва И.Конев башчылыкъ этеген 1-нчи Украина фронтланы асгерлери Висло-Одерская деген 23 гюн юрюлген операцияда яхшы дав эте. Шо давларда совет асгерлерден 2 112 700 адам ортакъчылыкъ этген. Шонда 43 251 адам оьле ва 149 874 адам яралана. Бизин хабарыбызны игити Гьизбулла бу давларда яхшы къоччакълыкъ гёрсете ва уьчюнчю “Къызыл Юлдуз” орденге гёрсетиле. 12-нчи февралда шо орден ону тёшюне тагъыла.

* * *

25-нчи апрелде Советлер Союзуну Маршалы Г. К. Жуков 2-нчи гвардия атлы корпусгъа Берлинни темиркъа­зыкъ боюндан таба барып, къаршы­лыкъ билдиреген немислени дагъытып, Эльба оьзенге чыкъмакъны буюра. 4-нчю гвардия дивизияны 175-нчи гвардия Къызыл байракълы Невский орденли артиллерия-миномёт полку да алгъа чаба. Артындагъы гюн душманлар Фризак шагьарны боюндагъы 2-нчи корпусгъа къаршы 196-нчы яяв асгер 3 батальонун ташлай, шолагъа немислени 30 танкы да къошула. Оланы биринчи гьужуму гери урула. Бу ерде 4-нчю дивизияны Гьизбулла дав этеген 175-нчи артиллерия-миномёт полкуну кёмеги бек еринде бола. Генерал Крюков Г.Панкратовгъа Фризак шагьарны тезликде алмакъны буюра.

Гьар миномёт расчетгъа немислерден тазалама бир орам бериле. Миномётну командири гвардияны старший сержанты Гьизбулла Гьиравов оьз­леге берилген бойну гьалын тергей. Немислер шагьарны гьар орамында уллу бекликлер этген ва шоланы артындан таба ачыкъ ерде ерлешген асгерге атышып башлай. Шолай бир гезик полкгъа къаршы салынгъан пушка токътавсуз атыша.

26-нчы апрель, немислени дав этме гьалы да ёкъ. Мююшге тыгъылгъан буса да, Гитлерге инг де берилген СС асгери къолгъа гелме сюймей. Бирден полкгъа багъып бекликни артындан бир пушка атышма башлай. Олагъа къошулуп немислени бир бёлюгю фаустпатронлардан да уралар. Шоланы ёкълама ва асгерге ёл ачма Гьизбулланы бёлюгюне тапшурула. Ачыкъ орамда пушкагъа ва фаустлагъа къаршы турмакъ — герти оьлюм. Буса да, 120 мм. миномётну командири Гьизбулла бир яллагъан танкны артына гире, тезликде миномётну онгара ва бир-биревге атышыв башлана. Гьизбулланы топлары тюз тюше ва аз заманны ичинде ол немислени пушкасын да яллата, ону айланасындагъы немислени де оьлтюрме чола бола. Шону булан ол асгерлеге алгъа барма имканлыкъ бере. Шо игитлиги учун Гьизбулла Гьиравов “Къызыл Юлдуз” орденге 4-нчю керен де гёрсетиле. Эртен сагьат онлагъа шагьар немислерден тазалана, оланы кёбюсю савутларын да къоюп къача. Атлы асгер немислени 20 тобун ва 17 танкын алалар.

Полкну командири гвардияны майору Шомоди Гьизбулла Гьиравовну тёшюне дёртюнчю “Къызыл Юлдуз” орденни 1945-нчи йыл 11-нчи майда тагъа. Гьизбулла учун да дав Эльба оьзенни ягъасында бите.

* * *

Дав бите. Астаракъ булан давдан адамланы уьйлерине къайтарма башлай. Дёрт орденли Гьизбуллагъа да къайтма гьазир болмакъны айта.

Гьизбулла Гьиравов да давдан къайта. Юртгъа къайтгъандокъ, ол иш булан машгъул бола. Юртлулары ону «Мычыгъыш-аул» деген колхозну председатели этип сайлай. Сонг ону Паравул юртдагъы колхозгъа председатель этип йибере. Йылдан -йылгъа колхозну да гьалы къолайлаша ва маясы арта.

Бажарывлу ва ишге жаваплы янашагъан Гьизбулланы районну гьакимлери Манасдагъы мамукъ жыягъан пунктну заведующийи этип йибере, ол шо ишинде кёп йыллар ишлей. Не ерде ишлесе де Гьизбулла абур-сый къазангъан, бир затгъа да хыянат болмагъан.

Гьизбулла Арапат деген къыз булан уьйленген ва татывлу агьлю къуруп яшагъан. Олар 7 авлетни тарбиялагъан: «Уясында гёргенни учувунда этер» дегенлей, олар да ата-анасы йимик агьлюлер къургъан ва къыйышып яшагъан. Айтагъаным, авлетлери де яшавда оьзлени ерин тапгъан ва элине пайдалы болуп чыкъгъанлар. Гьали оланы авлетлери де уллатасын ва оьзлени ата-аналарын уьлгю этип яшайлар. Къыргъын давларда бир де тартынмай, бюдюремей, инг ал сыдраларда болуп, бугюнгю ярыкълы дюньяны болдурмакъ учун жанын-къанын аямай дав этген макътавлу, Уллу Ватан давну игити ва абурлу аты булангъы адам бар. Шо да Гьизбулла Гьиравович Гьиравов.

(Къысгъартылып берилген)

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ, Россияны язывчуларыны Союзуну члени.